In deze rubriek wordt elke maand kort en krachtig een bijzonder, apart of juist heel gewoon opgegraven voorwerp belicht. Deze maand betreft het een tegel.

Stationsplein
Het zal in het begin van de jaren 70 van de vorige eeuw zijn geweest dat ten behoeve voor de uitbreiding van het stationsplein in Haarlem een heel blok huizen werd gesloopt. Met graafmachines werden de funderingen, beerputten en al wat er in de grond zat eruit getrokken. Wat overbleef was een grote kale plek vol met huishoudelijk- en bedrijfsafval uit voorgaande eeuwen, het duurde niet lang of op deze plek wemelde het van “ verzamelaars van antiquiteiten”. Ook een van de AWH-leden is hier toen gaan kijken en verbaasde zich over de hoeveelheid scherven, pijpenkoppen tegels enz. In een hoopje grond vond hij toen een in drie stukken gebroken tegel met de afbeelding van een ruïne, samen met wat pijpenkoppen en een bordje met een chinees erop geschilderd. De vondsten werden thuis een poosje tentoongesteld maar verdwenen na verloop van tijd in een Brabantia broodtrommel. Tijdens meerdere verhuizingen ging ook de broodtrommel met inhoud mee, waarna deze zijn plek vond in een nieuwe berging of schuur.

Opgraving
In de jaren 90 vorige eeuw keek de vinder na jaren weer eens naar de inhoud van de broodtrommel. De voorstelling op de tegel kwam hem toen in ene wel heel bekend voor, namelijk de ruïne van Kleef, waar de AWH op dat moment een opgraving had!

Op de tegel in het midden de traptoren zichtbaar, met aan de voet van deze toren een S- vormig bouwsel dat de restanten van een kelder moet voorstellen. Op de achtergrond is ook het torentje van de kaatsbaan zichtbaar. Links zien we nog een ronde toren maar die is aan de fantasie van de kunstenaar ontsproten en heeft hier in het echt niet gestaan.

Productie
Voorstellingen op tegels werden meestal ontleend aan prenten of etsen. De contouren van de voorstelling werden dan doornmiddel van gaatjes in het papier te prikken gevolgd. Deze ‘mal’ werd dan op een nieuwe tegel gelegd en met een zakje droog gekleurd poeder bestoven. Als de mal werd verwijderd bleef een gekleurd spoor achter, dat het contour van de afbeelding aangaf. Hierna werd dit spoor met een penseel met verf gevolgd. Dit wordt de trek genoemd. Na deze behandeling werd de rest van de afbeelding ingevuld. Op deze manier kon snel een voorraad tegels worden beschilderd.

Prenten
Maar terug naar de gevonden tegel, van deze voorstelling moest een prent of ets bestaan maar deze is nog niet teruggevonden. Een van de prenten die hier het meest op lijkt is gemaakt door C. Pronk rond 1740, hierop zien we ook de traptoren met het S- vormige bouwsel met een raampje of nis die ook zo op de tegel voorkomt. En op de achtergrond is het torentje van de kaatsbaan zichtbaar. C. Pronk heeft iets meer naar links gestaan met het vervaardigen van zijn ets, dan de kunstenaar die de ets maakte welke tot voorbeeld diende voor de tegel.

In 1739 maakte de kunstenaar H. Spilman een prent van het complex in nagenoeg dezelfde richting als die op de tegel. In het rechtergedeelte van de traptoren zien we nu een rij openingen zitten; voor vensters of deur. Echter het S- vormige bouwsel heeft hier zijn vorm verloren.

Kortom, of de afgebeelde ruïne op de tegel het Huis ter Kleef in de Haarlemmer Kweektuin is kunnen we nog niet met zekerheid te zeggen. Het lijkt er in ieder geval wel héél erg op. En dat is op zich natuurlijk ook al een leuk verhaal!