In deze rubriek wordt elke maand kort en krachtig een bijzonder, apart of juist heel gewoon opgegraven voorwerp belicht. Deze maand betreft het een aantal loodjes.

Eind jaren zeventig – begin jaren tachtig van de vorige eeuw zijn op het industrieterrein Waarderpolder in Haarlem enkele bergen grond gestort. Deze grond is door de heer Wim Post uitgebreid onderzocht. Hierbij werden met een metaaldetector maar liefst 125 (merk)loden gevonden. De waren waaraan deze loden oorspronkelijk hebben gehangen verschillen behoorlijk. Zo zijn er textielloodjes, merkloodjes, Joodse vleesloodjes, verzegelloodjes en accijnsloodjes aangetroffen. De loden dateren uit verschillende perioden. Zo stammen de oudste loodjes uit vijftiende eeuw en de jongste loodje uit de negentiende eeuw. Een bijzondere vondst is een loodje voor vlas uit Rusland. Op het lood staat S P B, een verwijzing naar Sint Petersburg. De loodjes zijn door de vinder aan de Historische Vereniging Haerlem geschonken en daarna aan de Archeologische Werkgroep Haarlem overgedragen.

Vondst
De vondst van zoveel loodjes bij elkaar is opmerkelijk. Het lijkt wel of iemand zijn verzameling loodjes heeft gedumpt. Mogelijk zijn al deze loden echter met grond en al afkomstig uit het stadhuis aan de Grote Markt in Haarlem, waar rond 1980 verbouwingswerkzaamheden hebben plaatsgevonden. Bekend is dat in het stadhuis al in 1400 een lakenhal was gevestigd, in latere tijd kwam hier een Joodse (vlees)hal en een ijkkantoor bij.

Textielloodjes
Tijdens de productie van laken werden in verschillende fasen in het productieproces loden bevestigd. Zo werd het eerste lood al aan het begin bij het weven aan het laken bevestigd. Deze loden worden ook wel deelbewerkersloden genoemd. Op deze loden is meestal het wapen van de bewerker, een voorwerp of een huismerk met zijn initialen afgebeeld. Deze loodjes worden veel aangetroffen, omdat er aan elke rol textiel meerdere loodjes waren bevestigd. Als laatste wanneer het textiel door de staalmesters was goedgekeurd werd er een eindlood aan gehangen en mochten er geen bewerkingen meer plaatsvinden. Deze eindloden waren meestal voorzien van het stadswapen waar het textiel was vervaardigd. De voorschriften voor de kwaliteit van de weefsels waaraan de textielfabrikanten moesten voldoen waren omvangrijk. Ze verschilden ook per land, per stad, per tijdsperiode en per weefsel. In de loop van de eeuwen zijn zodoende in Europa vele honderden verschillende textielloden in omloop geweest.

Verzegelloodjes
De verzegelloodjes dienden om iets te verzegelen. Begin negentiende eeuw werden verzegelloodje onder andere gebruikt voor post- en geldzakken, mechanische apparatuur en meelzakken. En het is nog niet zo lang geleden dat er aan elke gasmeter een verzegelloodje hing dat men niet mocht verbreken.

Joodse vleesloodjes
De Joodse vleesloodjes werden gebruikt om ritueel geslacht vlees te markeren. Dit vlees moest uiteraard als “koosjer” herkenbaar zijn voor de kopers. De Joodse slagers werkten niet in de Vleeshal aan de Grote Markt, maar maakten gebruik van de Joodse (vlees)hal bij het stadhuis. Immers een koosjer geslachte kip hield men graag gescheiden van een geslacht varken. Vleesloodjes hingen tot voor kort ook aan de rookworsten van de Hema, maar deze loodjes hebben hun functie verloren.

Accijnloodjes
Tot slot zijn er diverse accijnloodjes aangetroffen. Ze werden gebruikt voor producten waarop accijns werd geheven, zoals vlees en drank. Op de voorzijde van accijnslo odjes is het Koninkrijkswapen dat in 1815 werd vastgesteld afgebeeld en op de achterzijde de tekst: regten & accijns soms afgekort tot R&A.

Onderzoek
De studie naar al deze loodjes is omvangrijk maar interessant en zegt ons veel over het gebruik ervan. Vooral bij de bestudering van de textielnijverheid zijn loodjes een welkome aanvulling.Vaak is het echter moeilijk om de herkomst of voorstelling van een lood te achterhalen of slaat men er maar een slag naar. Zo werd een textiellood met het fraaie wapen van de stad Stendal in Duitsland, bestaande uit een halve dubbelkoppige adelaar en rechts vier heraldische figuren, elders afgedaan als een dooie halve haan met vier eieren…