In deze rubriek wordt elke maand kort en krachtig een bijzonder, apart of juist heel gewoon opgegraven voorwerp belicht. Deze maand betreft het een Chinese kom van porselein.

Een karakterkom
In 1978 werd op het terrein van het voormalige Brinkmann-complex aan de Grote Markt een dubbele, in elkaar overlopende beerput geborgen. Porselein maakte een belangrijk deel uit van deze put. Veel scherven met Chinese karakters bleken uiteindelijk een kom te vormen. De ene kant van de kom toont een paneel met een rivierlandschap met een grote boot met baldakijn waaronder drie figuren zitten en achteraan twee stuurlieden, met op de achtergrond water, rotsen, bomen en gebouwtjes. Aan de andere zijde zijn 32 rijen van 11 karakters te zien en op de bodem van de kom bevindt zich het vier-karaktermerk Yongle nianzhi. Dit betekent: gemaakt in de periode van keizer Yongle (1403-1425). Het merk dient slechts als versiering en verering. De kom dateert echter niet uit die tijd, maar uit circa 1620-1630.

Porselein in Nederland
Het eerste Chinese porselein bereikte Nederland, vanaf het begin van de zeventiende eeuw, in grote hoeveelheden. Het wordt ook wel kraakporselein genoemd, naar de Portugese schepen (carraca’ s) die het naar Europa vervoerden. Een andere naam is Wanli-porselein, genoemd naar keizer Wanli die regeerde van 1573-1619. Voor een beslissende doorbraak van kraakporselein in Nederland zorgden twee veilingen (1602 en 1604) van scheepsladingen met een aanzienlijke hoeveelheid porselein, die op de Portugezen waren buitgemaakt. In 1604 bracht de lading van de Santa Catharina 3,5 miljoen gulden op!

Het porselein was een sensatie. De hardheid, glans en de diep blauwe kleur op helder wit boeiden de Hollanders en iedereen wilde het bezitten. Rijke burgers konden het zich veroorloven en stalden het porselein uit in kasten. Al gauw gaan de Hollandse kooplieden zelf op zoek naar porselein en kopen zo veel mogelijk op van Chinese handelaren in Bantam op Java. Na de stichting van een handelspost op Formosa in 1624, concentreerde de porseleinaankoop zich hier. Dan gaat men ook bestellingen doen. Van hout gedraaide beschilderde monsters werden aan de Chinezen meegegeven om na te maken. In 1623 en 1626 bestelt de VOC ‘ karakterkommen’, waarmee de Rode-Klif- kommen bedoeld kunnen zijn. Op schilderijen van Jacques Linard uit 1627 en 1638 met het onderwerp ’De vijf zintuigen’ zijn dergelijke kommen te zien.

Dichter Su Dongpo
De Chinese tekst op de kom behoort tot de beroemdste in de Chinese literatuur. Het is een prozagedicht van Shu Shi (dichtersnaam Su Dongpo, 1036-1101). Hij was ambtenaar, essayist en dichter. Hij was een weldenkend man die eerlijk zijn mening gaf en het vaak oneens was met de regeringspolitiek. Zijn verzet tegen hervormingswetten leidde uiteindelijk tot zijn verbanning. De tekst op de buitenzijde van de kom is het ‘Tweede gedicht van de rode klif’. Hierin wordt beschreven hoe de dichter op een maanlichte novemberavond in 1082 met twee gasten in zijn bootje naar de Rode Klif gaat, die hij voor de tweede maal beklimt. Wanneer hij alleen de top bereikt, slaakt hij een kreet van ontzag wanneer hij in de diepte het paleis van de riviergod meent te zien. Op de terugweg scheert een kraanvogel over de boot met de drie mannen. Die nacht droomt de dichter van een daoïstische priester, in wie hij de kraanvogel (een bekend onsterfelijkheidssymbool) herkent alvorens wakker te schrikken.

Andere kommen
Een aantal kommen met dit gedicht is te vinden in musea zoals het Rijksmuseum, het Groninger museum en het British Museum. Ook zijn dergelijke kommen geëxporteerd naar het Midden-Oosten. In het Topkapi museum in Istanbul zijn ze te vinden. Verder zijn er eenvoudiger uitgevoerde exemplaren met het Rode-Klif-motief opgedoken uit het Hatcher wrak, genoemd naar kapitein Hatcher die de lading heeft geborgen. Dat schip zonk omstreeks 1640-1645 in de Zuid-Chinese Zee.

Pdf met de tekst van het gedicht
tekst-gedicht-red-cliff-kom

Foto Grote Markt: Noord-Hollands Archief