Tagarchief: Huis ter Kleef

Kom naar de Archeologiedag in de Haarlemmer Kweektuin!

Posted on by

0.90KLEV.0375Op zondag 16 oktober organiseren Bureau Archeologie Haarlem en de Archeologische Werkgroep Haarlem diverse archeologische activiteiten rond de opgravingen van het kasteel Huis ter Kleef. Er zijn mini-lezingen, workshops, demonstraties en kinder-activiteiten. De activiteiten zijn gratis toegankelijk en vinden plaats in de Haarlemmer Kweektuin aan de Kleverlaan, tussen 12.00 en 16.00 uur.

De Archeologiedag in de Haarlemmer Kweektuin is onderdeel van de landelijke Archeologiedagen waarop een groot publiek kennis kan maken met alle aspecten die de Nederlandse archeologie zo leuk maken!

Programma zondag 16 oktober:

Haarlemmer Kweektuin
Kleverlaan 9, Haarlem
12.00-16.00 uur

Mini-lezingen (12.00-16.00 uur)0.90KLEV.0228
Wat is de geschiedenis van het Huis ter Kleef en wat heeft zich hier allemaal afgespeeld?
Archeologisch onderzoek heeft de afgelopen jaren veel interessante vondsten, informatie en inzichten opgeleverd over het enige kasteel van Haarlem en zijn bewoners van hoge stand.

Leer in 20 minuten alles over de opgraving van Huis ter Kleef in Haarlem! Er wordt ieder uur een mini-lezing gegeven.

  • Ronde 1 – 12.00-12.20 uur
  • Ronde 2 – 13.00-13.20 uur
  • Ronde 3 – 14.00-14.20 uur
  • Ronde 4 – 15.00-15.20 uur

Workshop kastelen bouwen (12.00-16.00 uur)dsc08512
Hoe zag het kasteel Huis ter Kleef er volgens jou nou echt uit? Laat het kasteel herleven en bouw met speciale ‘kasteel-lego’ mee aan het mooiste kasteel van Haarlem! Je kunt aan de slag met bouwstenen, torenspitsen, valhekken, raampjes en meer. Maak samen één groot kasteel. Geschikt voor kinderen en bouwlustige ouders.

 

Workshop leren scherven determineren (12.00-16.00 uur)DSCN3057
 Tijdens opgravingen worden vaak enorme hoeveelheden scherven keramiek gevonden. Help mee met determineren van de scherven. Aan de hand van kenmerken van de scherf ontdek je in enkele stappen van welk voorwerp de scherf afkomstig is en hoe oud de scherf is.  We hebben een handige schervenplattegrond voor je gemaakt, je hoeft dus echt geen volleerd archeoloog te zijn om mee te doen.


Workshop gruis uitvlooien (12.00-16.00 uur)
0.90KLEV.3099 (1)Uit de gracht van het middeleeuwse kasteel Huis ter Kleef is heel veel fijn gruis opgegraven. In dit gruis bevinden zich allerlei interessante resten, zoals botjes, schelpen en kleine voorwerpen. Denk aan knoopjes, dobbelsteentjes en spelden. Help mee met het uitzoeken van de honderden kilo’s gruis. Gewapend met een pincet en een vergrootglas kun je gelijk aan de slag.


Demonstratie potjes tekenen (12.00-16.00 uur)dsc04901
Benieuwd wat er met alle opgegraven potjes wordt gedaan? Kijk mee met een echte tekenaar en leer waarom alle potten heel precies worden opgemeten en getekend. Ook zijn er archeologische boeken aanwezig waarin je kunt zien wat er met de tekeningen wordt gedaan en waarom ze zo belangrijk voor archeologen zijn.

 

Archeologisch booronderzoek naar restanten van Huis ter Kleef (12.00-16.00 uur)DSC09865
De archeologen van Bureau Archeologie van de gemeente Haarlem en de archeologen van de Archeologische Werkgroep Haarlem voeren tijdens de archeologie-dag op 16 oktober een booronderzoek uit naar de restanten van de bijgebouwen op het kasteelterrein van Huis ter Kleef. Het onderzoek is voor iedereen te zien en mee te beleven en de archeologen leggen uit hoe het onderzoek in zijn werk gaat.

 

 

 

Activiteiten in het Archeologisch Museum Haarlem1523986_480836665354656_671285332_o
Op zaterdag 15 en zondag 16 oktober zijn er naast de activiteiten in de Haarlemmer Kweektuin ook allerlei leuke archeologische activiteiten in het Archeologisch Museum Haarlem.

Programma zaterdag 15 en zondag 16 oktober:

Archeologisch Museum Haarlem
Grote Markt 18 k
13.00-17.00 uur.

 

10420338_611931725578482_1452057783467686474_nMaak een selfie met de middeleeuwse Cornelis (zaterdag en zondag, 13.00-17.00 uur)
Ga op de foto met Cornelis! Cornelis leefde in de middeleeuwen in Haarlem. Zijn skelet is in 2012 tijdens archeologisch onderzoek op de Botermarkt opgegraven. Hij is daar gevonden samen met 44 andere personen. Zij zijn in de jaren 1435 en 1480 op de begraafplaats van het St. Gangolf Gasthuis begraven, zo’n zes eeuwen geleden. Tijdens de archeologiedagen is er middeleeuwse kleding aanwezig om in stijl een selfie met Cornelis te maken. Deel je selfie op de Facbook-pagina van het museum. De mooiste selfie wordt beloond!

Knutselen in het Archeologisch Museum Haarlem (zondag, 13.00-17.00 uur)12108214_755224087915911_5989535631140336384_n
In het Archeologisch Museum Haarlem kunnen kinderen onder begeleiding knutselen ter ere van de verjaardag van het museum, 25 jaar! Geen zandtaartjes maar cupcakejes die je zelf mag versieren, natuurlijk met een archeologisch tintje eraan! In samenwerking met Kids & Cake.

Wordt archeoloog voor een dag (zaterdag en zondag, 13.00-17.00 uur)
Kom opgraven, beerputmonsters uitzoeken en puzzel de scherven aan elkaar. Help de archeologen en verdien een archeologiediploma!

 

 

Krabbels in de marge

Posted on by

In deze rubriek wordt elke maand kort en krachtig een bijzonder, apart of juist heel gewoon opgegraven voorwerp belicht. Deze maand betreft het een middeleeuwse stilus, oftewel schrijfstift.

Wie schrijft die blijft, althans dat is het gezegde. Helaas geldt dit niet voor de schrijver die 0-90klev-0192-001-1met een stilus zijn of haar verhaal aan de zachte was toevertrouwde. Want als de ingekrast boodschap was gelezen, werd de tekst eenvoudig weer gladgestreken. Soms zijn er karige aantekeningen overgeleverd doordat de ijverige schrijver zijn of haar boodschap dermate hard in de was had gedrukt, dat de punt van de stilus tot in het hout doordrong. Heel soms kunnen we zo flarden van teksten lezen. Of dit ook geldt voor de schrijver op kasteel Huis ter Kleef is niet bekend, want tijdens de opgraving is alleen de stilus oftewel schrijfstift aangetroffen. Van het bijbehorende wasplankje ontbreekt ieder spoor.

Aantekeningen, rekeningen en brieven
imagesEen stilus is een lange stift van hout, been, ivoor of metaal met meestal een spatelvormig uiteinde aan de ene zijde en een puntige stift aan de andere kant. De stilus werd al in de romeinse tijd gebruikt voor het maken van aantekeningen, rekeningen en brieven zonder blijvend belang. Hiervoor gebruikte men wastafeltjes. Dit zijn rechthoekige houten plankjes die in het midden zijn verdiept en met een laagje bijenwas zijn bestreken. In de was werd een tekst of tekening met de stilus aangebracht. Als de tekst of de tekening niet meer nodig was werd deze eenvoudig verwijderd door met het spatelvormig uiteinde van de stilus de was weer glad te strijken. Het wasplankje was zo weer bruikbaar voor een nieuwe boodschap.

Bijzondere styli
0-90klev-1054Er zijn er ook afwijkende vormen van styli bekend, waarbij de spatel handvormig of bolvormig is. Soms is de stilus van een ringetje voorzien om het schrijfgerei op te hangen of met zich mee te dragen. Bijzonder zijn de styli uit de dertiende en veertiende eeuw die in de Seine te Parijs werden gevonden. Ze zijn vervaardigd van lood en bovenaan de spatelzijde ‘halve maanvormig’ De voor- en achterzijde van deze uiteinden zijn versierd met onder andere een bisschop, een aap, kruis of een floraal decor.

De stilus van Huis ter Kleef
0-90klev-0226Tussen 1992 en 1994 werd door de AWH de slotgracht van het kasteel Huis ter Kleef in de huidige Haarlemmer Kweektuin opgegraven. De grachtvulling werd met water gezeefd, waardoor kleine voorwerpen makkelijker herkend werden. De allereerste vondst uit de oostgracht  in de zeef aangetroffen betreft een stilus. De stilus van Huis ter Kleef is vervaardigd van een koperlegering en dateert uit de vijftiende eeuw. Het uiteinde is spatelvormig en voorzien van een manchet, terwijl de schrijfkant is voorzien van een puntige stift.

Klooster en abdij800px-ruusbroec_miniatuur2
In Haarlem werden tijdens een opgraving in de jaren 1978-1979 in de zuidelijke kloostergang van het vroegere Dominicanerklooster –het huidige stadhuis- enkele skeletten aangetroffen. Naast de schedel van één van de skeletten werd een stilus aangetroffen. Of we hieruit mogen opmaken dat deze stilus als een grafgift is meegegeven aan zijn gebruiker is niet met zekerheid te zeggen. Bij de abdij van Egmond werd eveneens een stilus aangetroffen. De stilus is gemaakt van brons en voorzien van versiering in de vorm van een gestileerde slang. Deze stilus dateert uit de elfde eeuw.

Langdurig gebruik
Wasplankjes en styli werden over het algemeen tot in de vijftiende eeuw gebruikt. Daarna wordt het schrijven op papier meer algemeen en verdwijnen de wasplankjes en bijbehorende styli. Onder bepaalde omstandigheden werd echter nog lang gebruik gemaakt van deze schrijftechniek. Zo zijn enkele voorbeelden van langdurige gebruik bekend uit de zoutmijnen in Salesbury (tot 1812) en de vismarkt in Rouaan (tot 1919). In een vochtige omgeving waar papier en lei onbruikbaar zijn, was een wasplankje blijkbaar toch nog erg praktisch…

Een middeleeuwse kloostermop met pootjes

Posted on by

In deze rubriek wordt elke maand kort en krachtig een bijzonder, apart of juist heel gewoon opgegraven voorwerp belicht. Deze maand betreft het een middeleeuwse kloostermop.

Tijdens opgravingen worden regelmatig gebruiksvoorwerpenDSC00963 aangetroffen, die ons van alles vertellen over het dagelijks leven van weleer. Naast al deze aansprekende voorwerpen worden er soms ook heel gewone zaken opgegraven, zoals bouwmateriaal in de vorm van spijkers, stukjes vensterglas en bakstenen. Deze vondsten kunnen ons iets vertellen over de vroegere bebouwing, de materialen die men gebruikte en waar deze oorspronkelijk zijn gemaakt. Maar soms vertelt het bouwmateriaal ons nog net even wat meer, zoals de kloostermop met daarin de afdrukken van een klein hoefdier.

Gebouw van steen
0.90KLEV.1001De kloostermop –de vroege voorloper van de huidige baksteen- is afkomstig van het kasteel Huis ter Kleef in Haarlem en is tijdens het archeologisch onderzoek van de AWH in de periode 1990-1994 opgegraven. De kloostermop is gebruikt voor de bouw van het oudste deel van het kasteel, namelijk een middeleeuwse woontoren, uit de periode rond 1250. Het moet toen één van de weinige stenen gebouwen in de wijde omgeving zijn geweest en het zal ongetwijfeld indruk op de inwoners van het ontluikende stadje Haarlem hebben gemaakt. Wie de woontoren heeft gebouwd is helaas niet overgeleverd, maar het moet zeker een vermogend -en waarschijnlijk van adel- persoon zijn geweest. In de loop der eeuwen is de woontoren uitgebreid tot een heus kasteel, tot het in 1573 na het beleg van Haarlem door de Spanjaarden werd opgeblazen.

Blokken tufsteen
Wie de afmetingen van de kloostermop bekijkt, krijgt haast medelijden met de 0.90KLEV.0227middeleeuwse metselaars die de woontoren hebben gebouwd. Want met een lengte van 30 cm, een breedte van 15 cm en een dikte van 8 cm was de kloostermop aardig aan de maat. Deze afmetingen zijn gebaseerd op de blokken tufsteen die voor de ‘uitvinding’ van de kloostermop voor het bouwen van belangrijke gebouwen, zoals de vroege voorganger van de Grote of St. Bavokerk werden gebruikt. De kloostermoppen namen echter al snel in afmeting af. Vermoedelijk omdat kleinere vormen bakstenen niet alleen beter verwerkbaar waren op de bouwplaats, maar ook makkelijker waren om te hanteren tijdens het productieproces.

Droogproces
DSC00984Kloostermoppen en bakstenen werden gemaakt van klei. Nadat de klei in een mal tot een kloostermop was gevormd, werd deze samen met vele honderden anderen te drogen gelegd, voordat ze in een oven werden gebakken. Tijdens het droogproces kon het gebeuren dat de nog natte klei van de kloostermoppen werden belopen door dieren of mensen. Zo zijn er diverse kloostermoppen en bakstenen bekend met afdrukken van kindervoetjes en pootafdrukken van katten en honden. De verrassing van de opgravers was groot toen de kloostermop van Huis ter Kleef vol met afdrukken van kleine hoeven en glijsporen bleek te zitten. Het betreft een kleine hoefafdruk, mogelijk van een ree, geit of een schaap. De kloostermop is na het drogen gewoon gebakken en rond het jaar 1250 gebruikt bij de bouw van de woontoren.

Verhaal
Wie kon bevroeden dat deze kloostermop eerst eeuwen zat ingemetseld, daarna in 1573 met het kasteel de lucht in vloog en weer eeuwen later door enthousiaste amateurarcheologen in de grachtvulling werd aangetroffen. Kortom, deze ogenschijnlijk wat saaie kloostermop vertelt ons na ruim 750 jaar een fascinerend verhaal!

0.90KLEV.0375

Vondsten Kasteel Huis ter Kleef te zien op Dag van de Architectuur

Posted on by

Op zaterdag 18 juni organiseert het Architectuurcentrum Haarlem de ‘Dag van de ExpositieOndergronds-banner1Architectuur 2016’ in Haarlem én Bloemendaal. Het thema is dit jaar ‘ONDERGRONDS’ waarbij al het bouwkundige wat zich onder onze voeten bevindt, centraal staat. En uiteraard doen de leden van de Archeologische Werkgroep Haarlem (AWH) enthousiast mee met dit aansprekende thema! Van 11.00 tot 14.00 uur is onze werkruimte voor architectuurliefhebbers geopend.

Bouwmateriaal en glas in lood
Na het BeIeg van Haarlem is het kasteel Huis ter Kleef in 1573 door de Spanjaarden opgeblazen. Het kasteel is in de jaren 1990-1994 door de Archeologische Werkgroep Haarlem (AWH) opgegraven en wordt momenteel uitgewerkt. In de werkruimte van de amateurarcheologen kunt u de vondsten van de opgraving bekijken. Naast de vele scherven keramiek en een maquette van het kasteel worden bijzondere middeleeuwse bouwmaterialen getoond, waaronder gedecoreerde schouwwangen en gebrandschilderd glas in lood.

LocatieDSC08033
Werkruimte AWH
Schoolgebouw Korte Verspronckweg 7-9 in Haarlem
(NB volg op het terrein de ONDERGRONDS-borden!)
Geopend van 11.00 tot 14.00 uur.

Zie ook: Programma Dag van de Architectuur.

Het Archeologisch Museum Haarlem doet uiteraard ook mee. Neem tussen 13.00 en 17.00 uur ook even een kijkje in het leukste ondergrondse museum van Haarlem!