Tagarchief: Huis ter Kleef

2017: een jaar vol Haarlemse archeologie!

Posted on by

De eerste excursie voor 2018 staat in de steigers en er wordt al volop gepland voor komende graafwerkzaamheden. Daarnaast gaan we natuurlijk enthousiast voort met het puzzelen en onderzoeken van de vele scherven uit de gracht van kasteel Huis ter Kleef etc. Maar graag kijken we nog even achterom, want 2017 weer een topjaar voor de Haarlemse archeologie!

Scherven en gruis
Op de woensdagavonden werd met veel geduld gepuzzeld aan de vele duizenden scherven uit de westgracht van het kasteel Huis ter Kleef. Uit de scherven herrees vooral keukengerei in de vorm van kookpotten, vetvangers en koekenpannen. De vele voorwerpen werden aansluitend gefotografeerd en getekend. Daarnaast werd -samen met vrijwilligers van het Archeologisch Museum Haarlem- op woensdagochtend trouw het gruis uit de gracht van het kasteel uitgezocht, waarbij naast schubben, botjes en pitten ook nestels, pleisterwerk, knoopjes en zelfs een stukje textiel werden gevonden.

Boren
Samen met gemeentelijk archeoloog Sem is de ondergrond van het kasteel Huis ter Kleef door middel van grondboringen uitgebreid in kaart gebracht. Naast delen van de grachten die om de verdwenen voorhof hebben gelegen, werd ook een akkerlaag uit de prehistorie gevonden. Daarnaast kon de omvang van de kasteelgracht worden vastgesteld.

Meegraven
Na de ontdekking van de stadsmuur aan de Kinderhuisvest is de bijbehorende stadsgracht door een archeologisch bureau onderzocht. Diverse AWH-leden hebben daarbij enthousiast kunnen meehelpen. In de vulling van de stadsgracht zijn veel scherven keramiek uit de zeventiende eeuw opgegraven. Daarnaast hebben enkele leden meegeholpen bij het onderzoek van archeologisch bureau RAAP in de Waalse kerk in Haarlem. In het zand onder de vloer vond een van de AWH-leden met de metaaldetector maar liefst 45 munten. Deze munten dateren van circa 1520 tot eind negentiende eeuw. Tot slot werd AWH-lid en lokale deskundige Theo een archeologische begeleiding uit op de locatie Vijverpark in Overveen. Op dit terrein was in de twintigste eeuw het Marine hospitaal gevestigd en van de 17e eeuw tot 1900 stond hier blekerij Vreugdenberg.

Opgraving Haarlemse Beek
Tijdens de Nationale Archeologiedagen werd onder grote belangstelling van het publiek en de media de Haarlemse beek achter het Haarlemse stadhuis opgegraven. Onder leiding van het team van Bureau Archeologie Haarlem hebben de AWH-leden enthousiast geholpen om de overkluizing van de Haarlemse Beek bloot te leggen. Daarnaast werd de onderste trede van de Vredestempel weer in het zicht gebracht.

Lezingen en rondleidingen
Naast de archeologische werkzaamheden worden de ontdekkingen ook graag gedeeld met het publiek. Zo werden er tijdens de Haarlemse Dag van de Architectuur en de Open Monumentendag diverse rondleidingen in de Haarlemmer Kweektuin gehouden, waarbij de verdwenen grachten, de voorhof en het kasteel werden toegelicht. Voor de leden van de Historische Vereniging Haerlem werd samen met gemeentelijk archeoloog Sem een lezing in de Haarlemmer Kweektuin gegeven, waarbij de opgravingen uit begin jaren negentig en het booronderzoek van 2017 en de bouwhistorie van de Kaatsbaan werden belicht. Tijdens het Rondje Bakenes werden in de Bakenesserkerk diverse speedlezingen over de AWN-opgraving Krom 29-39 gehouden, waarbij het publiek in een kwartier werd bijgepraat over middeleeuwse ophogingslagen, beerputten uit voorbije eeuwen en tal van leuke vondsten.

Communicatie
Via de AWH-website zijn regelmatig nieuwtjes, activiteiten en vondsten van de maand (10 stuks) met het publiek gedeeld. Nieuw dit jaar was een eigen AWH Facebook-pagina. In totaal zijn er 105 (!) berichten in een jaar tijd geplaatst. De berichten worden zeer goed bezocht.

Excursies
In het kader van de eigen kennisontwikkeling reisden de AWH-leden ook een paar keer terug in de tijd. Zo werden de ruïne van Slot Teylingen in Sassenheim en het Huis van Hilde in Castricum bezocht. In Haarlem werd tot slot deelgenomen aan de Pottenbakkers-rondleiding van het Gilde, waarbij diverse locaties werden bezocht waar Haarlemse pottenbakkers hadden gewoond en gewerkt.

Kortom, 2017 was een schitterende jaar vol archeologie! Dank aan het team van Bureau Archeologie Haarlem en de vrijwilligers van het Archeologisch Museum Haarlem voor de fijne samenwerking. We maken van 2018 samen weer zo’n mooi jaar voor de Haarlemse archeologie!

 

Rare rolletjes…

Posted on by

In deze rubriek wordt elke maand kort en krachtig een bijzonder, apart of juist heel gewoon opgegraven voorwerp belicht. Deze maand betreft het echter enkele rare ‘rolletjes’ waarvan we zelf nog niet weten wat het zijn. Herkent u ze?

Huis ter Kleef
Momenteel voeren de leden van de AWH met stadsarcheoloog Sem Peters in de Haarlemmer Kweektuin een booronderzoek uit, waarbij het kasteelterrein in kaart wordt gebracht. Tijdens een van de boorsessies liep een van de leden over de ruïne van het kasteel Huis ter Kleef en vond daar tussen wat los gruis bij de restanten van de noordtoren een apart rolletje van, naar het leek, baksteen, met daarin een holte van 4 cm diep. De aanwezige amateurarcheologen hadden echter geen van allen een idee van wat het was. Enkele dagen later zijn we nog even gericht bij het resterende muurwerk gaan kijken, met nog enkele vergelijkbare stukken als resultaat. Bonus daarbij was de vondst van een vergelijkbaar rolletje in het resterende muurwerk.

Specie
Het gaat naar het zich nu laat aanzien om ‘kernen’ van specie/ mortel met daaraan vastgekoekt een laagje van de omringende baksteen. De langste fragmenten zijn 7 cm en de breedte van alle fragmenten in 2 cm. Het lijkt alsof er ooit van bovenaf in de steenklomp is geboord en dat de holte met specie is opgevuld. Nu de steenklomp verder uiteenvalt, komen deze pijpjes bloot te liggen en vallen ze uiteindelijk met al het andere puin op de grond.

Oproep
De vraag is of iemand enig idee heeft wat deze rolletjes zijn, of waarvoor ze zijn aangebracht en hoe oud ze zouden kunnen zijn. En wellicht zijn er vergelijkbare situaties. Kortom, wie kent dit? Reacties zijn van harte welkom op het AWH-mailadres.

Archeologische rondleidingen op Haarlemse Dag van de Architectuur

Posted on by

Op zaterdag 17 juni wordt de jaarlijkse Dag van de Architectuur in Haarlem gehouden. Wie daarbij alleen aan mooie of bijzondere gebouwen denkt komt bedrogen uit. Dit jaar is het thema namelijk ‘Water’. Samen met het Kweekcafé, de Haarlemmer Kweektuin en de gemeente Haarlem wordt een gevarieerd programma in de Haarlemmer Kweektuin aangeboden. En hierbij ontbreekt de archeologie natuurlijk niet!

Waterwegen
Belangstellenden kunnen om 13.30 en 15.30 uur deelnemen aan twee rondleidingen. Namens de Archeologische Werkgroep Haarlem vertelt Erik Weber over de opgraving van het kasteel Huis ter Kleef en de slotgracht. Daarnaast laat hij zien waar op het terrein nog meer waterwegen zijn ontdekt en schetst hij een beeld van het middeleeuwse kasteelterrein met omringende grachten en waterlopen. Door de archeologen wordt op zaterdag ook booronderzoek in de bodem van de Haarlemmer Kweektuin verricht, waarbij nog onbekende delen van de grachten ‘live’ in kaart worden gebracht.

Namens het GOB van de gemeente Haarlem vertelt Wimmy Hengst over de recent aangelegde watergang in de Haarlemmer Kweektuin. Hierbij wordt door Wimmy vertelt hoe het plan voor de watergang is ontstaan in de context van de Kleverlaanzone en hoe dit aansluit op de plannen van het stadspark.

Kweekcafé
De rondleidingen beginnen en eindigen bij het Kweekcafé in de Haarlemmer Kweektuin. Voorafgaand vertelt Bruno Braakhuis namens het bestuur van de Haarlemmer Kweektuin over de achtergrond, de ambities voor het park en welke rol water hierin speelt. De rondleidingen eindigen in het Kweekcafé waar initiatiefnemers Brigitte Kool en Maaike van Beusekom over hun ambities voor een kas als energie- en waterbron vertellen. Wie dorstig is geworden van al dat ‘Water’ kan zich aansluitend in het Kweekcafé laven aan (Haarlems) Hemelswater bier van brouwerij De Prael. Breng daarna ook een bezoekje aan Nederlands Hout, waar verteld wordt hoe u gekapte Haarlemse stadsbomen kunt hergebruiken.

Rondleidingen
De twee rondleidingen beginnen om 13.30 en 15.30 uur bij het Kweekcafé in de Haarlemmer Kweektuin. Per rondleiding kunnen maximaal 30 personen deelnemen. Deelname is gratis. Het adres van de Haarlemmer Kweektuin is Kleverlaan 9 in Haarlem-noord.

Meer informatie over de Dag van de Architectuur.

Deugden op een Siegburger snelle

Posted on by

In deze rubriek wordt elke maand kort en krachtig een bijzonder, apart of juist heel gewoon opgegraven voorwerp belicht. Deze maand betreft het een snelle met bijzondere decoratie.

Bij de opgraving van Huis ter Kleef zijn fragmenten van meerdere snellen gevonden. Snellen zijn slanke drinkkannen van steengoed. De snelle heeft een hoge cilindrische, naar boven enigszins conisch toelopende grondvorm. De vorm is afgeleid van houten voorwerpen die kuipers maakten. Kenmerkend zijn de banden onder en boven, die lijken op hoepels die de oorspronkelijk van hout gemaakte voorwerpen bijeenhielden. Ze zijn in Siegburg vervaardigd, een plaats niet ver van Keulen. Enkele typische producten die daar gemaakt werden zijn o.a. trechterbekers en Jacobakannen. Kenmerkend is het gebruik van witte klei. In de tweede helft van de 16de eeuw komt de slanke snelle in de plaats van de Jacobakannen.

Reliëfdecoraties
De snellen zijn vaak uitbundig versierd met reliëfdecoraties. Deze fijn uitgewerkte reliëfs waren mogelijk vanwege de fijne structuur van de klei. In kleimatrijzen konden de versieringen gemaakt worden, die vóór het bakken op de snelle konden worden aangebracht. Dit worden appliques of in het Duits ‘Auflagen’ genoemd. Veel reliëfornamenten werden naar het voorbeeld van prenten of plaquettes uitgevoerd. Veel scenes kwamen uit de bijbel of de mythologie, maar ook wel uit het profane leven. Verhalen uit het Oude Testament komen veel voor en uit het Nieuwe Testament vooral de gelijkenissen van Jezus. De verhalen sluiten aan bij de alledaagse belevingswereld van de mensen. Ook werden scenes in medaillons of in ruiten aangebracht, met daaromheen ornamenten met ranken en grotesken.

Deugden
De hoge vorm van de snelle leent zich bij uitstek voor het aanbrengen van langwerpige rechthoekige appliques. Het exemplaar van Huis ter Kleef is daar een goed voorbeeld van. Hier zijn vrouwen, gedeeltelijk naakt, in draperieën afgebeeld. Het zijn personificaties van deugden. Hoe moet je abstracte begrippen zoals deugden uitbeelden? Al vanaf de Oudheid zijn deugden afgebeeld in de vorm van vrouwenfiguren met attributen om ze beter herkenbaar te maken. In de Griekse oudheid noemde Plato al vier deugden die burgers moesten bezitten in de ideale stadstaat: de vier kardinale deugden Prudentia (Wijsheid), Temperantia (Matigheid), Fortitudo (Dapperheid, Kracht) en Justitia (Gerechtigheid). Later worden daar de drie christelijke deugden aan toegevoegd: Fides (Geloof) Spes (Hoop) en Caritas (Liefde).

Caritas en Fortitudo
Als voorbeeld voor de snelle uit Huis ter Kleef hebben plaquettes van Peter Flötner (werkzaam in Nürnberg) gediend, die hij ca. 1540 heeft gemaakt. Dit zijn plaatjes van lood met een voorstelling in reliëf. Ze konden gebruikt worden als voorbeelden voor edelsmeedwerk en ook keramiek. Zo zijn ze ook gebruikt als voorbeeld voor Keuls steengoed. Dankzij de voorbeelden van Peter Flötner zijn de details ook beter te verklaren. Op de Kleefse snelle zijn Caritas en Fortitudo te herkennen. Caritas, die in een landschap staat, is de vrouw met een kind op de arm en een tweede kind aan haar voeten. Het grotere kind reikt haar een peer aan, een verwijzing naar de liefde van Christus. Het is grotendeels verdwenen maar het hoofdje en armpje met de peer is nog te zien. Het opschrift boven haar hoofd luidt: DE LIEFTDE. Het landschap van Flötner is hier gereduceerd tot een boompje.

De volgende figuur is Fortitudo de Kracht of Dapperheid, die als attribuut de zuil heeft. Ook zij staat in een landschap. Haar rechterarm rust op een stuk zuil en aan haar voeten ligt een kapiteel. Haar hoofd ontbreekt en een groot deel van de banderol boven haar hoofd. Nog wel te lezen is: D. .TE… waarschijnlijk DE STERCKEIT. Van de derde figuur is weinig over, alleen nog een kelk en een stuk van de draperie. Aan de hand van de voorbeelden van Peter Flötner komt Fides, het Geloof in aanmerking. Zij heeft als attribuut de kelk met hostie en het kruis.

De snelle uit Huis ter Kleef kan vergeleken worden met complete exemplaren van het Hetjens Museum in Düsseldorf, een keramiekmuseum. Daar zijn soortgelijke snellen in de collectie waarop bovengenoemde deugden te zien zijn. De deugd Fides heeft als opschrift DER GHELOF en het opschrift van Fortitudo kon aangevuld worden.

Tegenhangers
De deugden hadden ook tegenhangers. Tegenover Caritas staat Avaritia (Gierigheid), tegenover Fides Infidelitas (Ongeloof) en Idolatria (Afgoderij) en tegenover Fortitudo Timor (Vrees). De kerk vond vooral de ondeugden Libido (Lust) en Avaritia (Gierigheid.) het slechtst. Deugden en ondeugden konden in allerlei combinaties op snellen worden aangebracht. In het Hetjens Museum is bijvoorbeeld een snelle met Fortitudo met Hovaardigheid en Toorn te zien.

De decoraties op het steengoed hadden een betekenis voor de gebruiker. In samenhang met een humanistische vorming diende het beeld tot stichting en lering. Deugden waren er om nagestreefd te worden, voor ondeugden moest men oppassen.

Op zoek naar de gracht!

Posted on by

Vanaf zaterdag 29 april wordt in de Haarlemmer Kweektuin een booronderzoek uitgevoerd door de leden van Archeologische Werkgroep Haarlem (AWH) en medewerkers van Bureau Archeologie van de gemeente Haarlem. Het doel van het booronderzoek is het opsporen van de verdwenen grachten rondom het kasteel Huis ter Kleef. In totaal zullen zo’n 65 tot 70 boringen van 3 meter diep op het terrein worden verricht. Gecombineerd leveren deze boringen hopelijk een goed en interessant beeld op van de ondergrond en worden de verdwenen grachten gelokaliseerd.

Grachten
De vermoedelijke grachten zijn –zij het wat grof- reeds afgebeeld om een van de oudste kaarten van Haarlem. Dit betreft een handgetekende kaart van Haarlem en omgeving uit circa 1570 van landmeter Jacob van Deventer. Het terrein van Huis ter Kleef – hier nog Cleeff genoemd- is op de kaart in het uiterste puntje van de kaart links bovenin weergegeven. In 1992 is al met behulp van weerstandsonderzoek geprobeerd om de ondergrond van het grasveld in kaart te brengen, maar dit leverde toen geen tastbare informatie op. 

Meekijken
De boorwerkzaamheden worden met behulp van een grove edelmanboor en een fijne gutsboor met de hand uitgevoerd. De werkzaamheden duren ongeveer twee maanden en vinden plaats op zaterdagen van 10.00 tot circa 16.00 uur. Belangstellenden zijn van harte welkom om op het grasveld aan de voorzijde van het terrein een kijkje te komen nemen. Het adres van de Haarlemmer Kweektuin is Kleverlaan 9 in Haarlem-noord.

 

Credits: de afgebeelde kaart is een uitsnede van de kaart Jacob van Deventer en is afkomstig van het Noord-Hollands Archief (Inventarisnummer NL-HlmNHA_560_002423).

Een Christusbeeldje uit Haarlemse bodem

Posted on by

In deze rubriek wordt elke maand kort en krachtig een bijzonder, apart of juist heel gewoon opgegraven voorwerp belicht. Deze maand betreft het een Christusbeeldje.

Niets doet zo veel aan de Kerst denken als de geboorte van Christus, maar wanneer hij 2precies is geboren is niet helemaal duidelijk. Zo zou Christus in het jaar 4 voor de jaartelling zijn geboren en anderen beweren weer dat dit 6 of 7 jaar na de jaartelling was. Ook wordt het jaar 1 na de jaartelling aangehouden. Het jaar 0 bestaat niet en het jaar 1 voor Christus wordt gelijk gevolgd door het jaar 1 na Christus. Kortom verwarring, maar voor ons is 25 december belangrijk, dan wordt Zijn geboortedag gevierd en is het feest.

Kleine beeldjes
Een enkele keer komen we tijdens een wp_20161114_12_03_08_rich_liopgraving een voorwerp tegen dat verwijst naar Christus als kind, meestal gaat het om kleine beeldjes van een witte kleisoort, ook wel pijpaarde genoemd, die de eeuwen in de grond hebben doorstaan. In de vijftiende eeuw werd hiervoor de term plaster of plaester beelden gebruikt en ze werden vervaardigd door de ‘beeldedrucker of hilligenbacker’. Een dergelijk beeldje kwam ook tevoorschijn tijdens de opgraving van het kasteel Huis ter Kleef. Het beeld is maar 4.5 cm lang en kan niet staan. Dat hoefde ook niet want dergelijke beeldjes werden onder meer gebruikt bij het zogenaamde ‘kindjewiegen’. Met Kerst werd het beeldje in een fraai bewerkt wiegje gelegd en heen en weer gewiegd. Tijdens het schommelen konden er kleine belletjes rinkelen zodat, Gods aandacht getrokken zou worden. Het beeldje lag op het kussentje der liefde en was toegedekt met de witte lakentjes van onschuld en zuiverheid.

Kerstwiegje
afb-11-anoniem-repos-de-jesus-de-l-abbaye-de-marche-les-dames-vroeg-vijftiende-eeuws-namen-musee-provincial-des-arts-anciens-du-namurois-z003373Dit schommelen was in vroeger eeuwen zeker geen kinderwerk maar een godsdienstige oefening, die behalve in burgerwoningen ook in kloosters voor devotie werd gebruikt.
Het kerstwiegje hing aan twee verticale posten welke op een stevige voet waren bevestigd. Het kerstwiegje kon zijn uitgevoerd in hout maar ook in edelmetaal. In museale collecties zijn enkele zestiende eeuwse wiegjes bewaard gebleven. Ook heden ten dage worden in vele kerken met de Kerst het kindjewiegen beoefend, met al dan niet levende kerststal waarbij vooral de kinderen worden betrokken.

 

 

 

Haarlemse Archeologiedagen zeer druk bezocht!

Posted on by

img-20161016-wa0008Op zaterdag 15 en zondag 16 oktober stond heel Nederland in het teken van de Archeologiedagen. Het publiek kon op diverse plekken in het land kennismaken met archeologie en veel dingen zelf doen en uitproberen. Zo ook in Haarlem, waar bureau Archeologie, het Archeologisch Museum Haarlem en de Archeologische Werkgroep Haarlem (AWH) samen een bruisend programma hadden georganiseerd. In twee dagen tijd hebben meer dan 1.000 belangstellenden –jong en oud- kennis kunnen maken met de fascinerende wereld van de Haarlemse archeologie!

Cornelis en de beerput20161016_115020
De feestvreugde werd extra luister bijgezet met de kersverse middeleeuwer Cornelis, die na een verblijf van honderden jaren in de bodem recent een nieuw gezicht heeft gekregen en in het museum kon worden bewonderd. En –helemaal van deze tijd- kon het publiek tijdens de Archeologiedagen een selfie met Cornelis maken. Daarnaast werd enkele dagen voor de start van de Archeologiedagen op de locatie in de Haarlemmer Kweektuin een heuse beerput in de Kaatsbaan van het kasteel Huis ter Kleef gevonden. De beerput werd bewaard en kon tijdens de Archeologiedagen live voor de ogen van het publiek worden opgegraven.

Workshops en lezingenfullsizerender-1
In de Kaatsbaan stond het archeologisch onderzoek van kasteel Huis ter Kleef centraal. Wie meer wilde weten, kon aanschuiven bij een mini-lezing over de opgravingen en de maquette van het kasteel bekijken. Het publiek kon ook deelnemen aan workshops kastelen bouwen, leren scherven dateren, gruis uit de gracht uitvlooien en zien hoe opgegraven potjes worden getekend. In de Kaatsbaan werd onder grote publieke belangstelling de beerput opgegraven, waarin enkele dagen daarvoor een mooie steengoed kan was gevonden. De kan -uit het Duitse Westerwald en te dateren tussen 1650 en 1675- stond op een ereplek tentoongesteld. Naast de binnenactiviteiten kon het publiek buiten kijken naar het booronderzoek op het kasteelterrein van Huis ter Kleef. Dat archeologie lééft bleek wel uit de enthousiaste reacties van de vele bezoekers.

In de schijnwerpers20161016_134814
Wie nog even wil zien hoe de Archeologiedag in de Haarlemmer Kweektuin is geweest moet hieronder zeker even de live tv-rapportages van RTV Noord-Holland en Haarlem 105 bekijken, of het verslag in het Haarlems Dagblad nog even lezen. Daarnaast zijn voorafgaand diverse radio-interviews gehouden en stonden de Archeologiedagen in diverse Haarlemse kranten aangekondigd.

Veel dank
Met dank aan de betrokken medewerkers van de Haarlemmer Kweektuin, Nederlands Hout, Stadsherstel Amsterdam en Aannemingsbedrijf Holleman Santpoort!

img_3084

 

 

Kom naar de Archeologiedag in de Haarlemmer Kweektuin!

Posted on by

0.90KLEV.0375Op zondag 16 oktober organiseren Bureau Archeologie Haarlem en de Archeologische Werkgroep Haarlem diverse archeologische activiteiten rond de opgravingen van het kasteel Huis ter Kleef. Er zijn mini-lezingen, workshops, demonstraties en kinder-activiteiten. De activiteiten zijn gratis toegankelijk en vinden plaats in de Haarlemmer Kweektuin aan de Kleverlaan, tussen 12.00 en 16.00 uur.

De Archeologiedag in de Haarlemmer Kweektuin is onderdeel van de landelijke Archeologiedagen waarop een groot publiek kennis kan maken met alle aspecten die de Nederlandse archeologie zo leuk maken!

Programma zondag 16 oktober:

Haarlemmer Kweektuin
Kleverlaan 9, Haarlem
12.00-16.00 uur

Mini-lezingen (12.00-16.00 uur)0.90KLEV.0228
Wat is de geschiedenis van het Huis ter Kleef en wat heeft zich hier allemaal afgespeeld?
Archeologisch onderzoek heeft de afgelopen jaren veel interessante vondsten, informatie en inzichten opgeleverd over het enige kasteel van Haarlem en zijn bewoners van hoge stand.

Leer in 20 minuten alles over de opgraving van Huis ter Kleef in Haarlem! Er wordt ieder uur een mini-lezing gegeven.

  • Ronde 1 – 12.00-12.20 uur
  • Ronde 2 – 13.00-13.20 uur
  • Ronde 3 – 14.00-14.20 uur
  • Ronde 4 – 15.00-15.20 uur

Workshop kastelen bouwen (12.00-16.00 uur)dsc08512
Hoe zag het kasteel Huis ter Kleef er volgens jou nou echt uit? Laat het kasteel herleven en bouw met speciale ‘kasteel-lego’ mee aan het mooiste kasteel van Haarlem! Je kunt aan de slag met bouwstenen, torenspitsen, valhekken, raampjes en meer. Maak samen één groot kasteel. Geschikt voor kinderen en bouwlustige ouders.

 

Workshop leren scherven determineren (12.00-16.00 uur)DSCN3057
 Tijdens opgravingen worden vaak enorme hoeveelheden scherven keramiek gevonden. Help mee met determineren van de scherven. Aan de hand van kenmerken van de scherf ontdek je in enkele stappen van welk voorwerp de scherf afkomstig is en hoe oud de scherf is.  We hebben een handige schervenplattegrond voor je gemaakt, je hoeft dus echt geen volleerd archeoloog te zijn om mee te doen.


Workshop gruis uitvlooien (12.00-16.00 uur)
0.90KLEV.3099 (1)Uit de gracht van het middeleeuwse kasteel Huis ter Kleef is heel veel fijn gruis opgegraven. In dit gruis bevinden zich allerlei interessante resten, zoals botjes, schelpen en kleine voorwerpen. Denk aan knoopjes, dobbelsteentjes en spelden. Help mee met het uitzoeken van de honderden kilo’s gruis. Gewapend met een pincet en een vergrootglas kun je gelijk aan de slag.


Demonstratie potjes tekenen (12.00-16.00 uur)dsc04901
Benieuwd wat er met alle opgegraven potjes wordt gedaan? Kijk mee met een echte tekenaar en leer waarom alle potten heel precies worden opgemeten en getekend. Ook zijn er archeologische boeken aanwezig waarin je kunt zien wat er met de tekeningen wordt gedaan en waarom ze zo belangrijk voor archeologen zijn.

 

Archeologisch booronderzoek naar restanten van Huis ter Kleef (12.00-16.00 uur)DSC09865
De archeologen van Bureau Archeologie van de gemeente Haarlem en de archeologen van de Archeologische Werkgroep Haarlem voeren tijdens de archeologie-dag op 16 oktober een booronderzoek uit naar de restanten van de bijgebouwen op het kasteelterrein van Huis ter Kleef. Het onderzoek is voor iedereen te zien en mee te beleven en de archeologen leggen uit hoe het onderzoek in zijn werk gaat.

 

 

 

Activiteiten in het Archeologisch Museum Haarlem1523986_480836665354656_671285332_o
Op zaterdag 15 en zondag 16 oktober zijn er naast de activiteiten in de Haarlemmer Kweektuin ook allerlei leuke archeologische activiteiten in het Archeologisch Museum Haarlem.

Programma zaterdag 15 en zondag 16 oktober:

Archeologisch Museum Haarlem
Grote Markt 18 k
13.00-17.00 uur.

 

10420338_611931725578482_1452057783467686474_nMaak een selfie met de middeleeuwse Cornelis (zaterdag en zondag, 13.00-17.00 uur)
Ga op de foto met Cornelis! Cornelis leefde in de middeleeuwen in Haarlem. Zijn skelet is in 2012 tijdens archeologisch onderzoek op de Botermarkt opgegraven. Hij is daar gevonden samen met 44 andere personen. Zij zijn in de jaren 1435 en 1480 op de begraafplaats van het St. Gangolf Gasthuis begraven, zo’n zes eeuwen geleden. Tijdens de archeologiedagen is er middeleeuwse kleding aanwezig om in stijl een selfie met Cornelis te maken. Deel je selfie op de Facbook-pagina van het museum. De mooiste selfie wordt beloond!

Knutselen in het Archeologisch Museum Haarlem (zondag, 13.00-17.00 uur)12108214_755224087915911_5989535631140336384_n
In het Archeologisch Museum Haarlem kunnen kinderen onder begeleiding knutselen ter ere van de verjaardag van het museum, 25 jaar! Geen zandtaartjes maar cupcakejes die je zelf mag versieren, natuurlijk met een archeologisch tintje eraan! In samenwerking met Kids & Cake.

Wordt archeoloog voor een dag (zaterdag en zondag, 13.00-17.00 uur)
Kom opgraven, beerputmonsters uitzoeken en puzzel de scherven aan elkaar. Help de archeologen en verdien een archeologiediploma!

 

 

Krabbels in de marge

Posted on by

In deze rubriek wordt elke maand kort en krachtig een bijzonder, apart of juist heel gewoon opgegraven voorwerp belicht. Deze maand betreft het een middeleeuwse stilus, oftewel schrijfstift.

Wie schrijft die blijft, althans dat is het gezegde. Helaas geldt dit niet voor de schrijver die 0-90klev-0192-001-1met een stilus zijn of haar verhaal aan de zachte was toevertrouwde. Want als de ingekrast boodschap was gelezen, werd de tekst eenvoudig weer gladgestreken. Soms zijn er karige aantekeningen overgeleverd doordat de ijverige schrijver zijn of haar boodschap dermate hard in de was had gedrukt, dat de punt van de stilus tot in het hout doordrong. Heel soms kunnen we zo flarden van teksten lezen. Of dit ook geldt voor de schrijver op kasteel Huis ter Kleef is niet bekend, want tijdens de opgraving is alleen de stilus oftewel schrijfstift aangetroffen. Van het bijbehorende wasplankje ontbreekt ieder spoor.

Aantekeningen, rekeningen en brieven
imagesEen stilus is een lange stift van hout, been, ivoor of metaal met meestal een spatelvormig uiteinde aan de ene zijde en een puntige stift aan de andere kant. De stilus werd al in de romeinse tijd gebruikt voor het maken van aantekeningen, rekeningen en brieven zonder blijvend belang. Hiervoor gebruikte men wastafeltjes. Dit zijn rechthoekige houten plankjes die in het midden zijn verdiept en met een laagje bijenwas zijn bestreken. In de was werd een tekst of tekening met de stilus aangebracht. Als de tekst of de tekening niet meer nodig was werd deze eenvoudig verwijderd door met het spatelvormig uiteinde van de stilus de was weer glad te strijken. Het wasplankje was zo weer bruikbaar voor een nieuwe boodschap.

Bijzondere styli
0-90klev-1054Er zijn er ook afwijkende vormen van styli bekend, waarbij de spatel handvormig of bolvormig is. Soms is de stilus van een ringetje voorzien om het schrijfgerei op te hangen of met zich mee te dragen. Bijzonder zijn de styli uit de dertiende en veertiende eeuw die in de Seine te Parijs werden gevonden. Ze zijn vervaardigd van lood en bovenaan de spatelzijde ‘halve maanvormig’ De voor- en achterzijde van deze uiteinden zijn versierd met onder andere een bisschop, een aap, kruis of een floraal decor.

De stilus van Huis ter Kleef
0-90klev-0226Tussen 1992 en 1994 werd door de AWH de slotgracht van het kasteel Huis ter Kleef in de huidige Haarlemmer Kweektuin opgegraven. De grachtvulling werd met water gezeefd, waardoor kleine voorwerpen makkelijker herkend werden. De allereerste vondst uit de oostgracht  in de zeef aangetroffen betreft een stilus. De stilus van Huis ter Kleef is vervaardigd van een koperlegering en dateert uit de vijftiende eeuw. Het uiteinde is spatelvormig en voorzien van een manchet, terwijl de schrijfkant is voorzien van een puntige stift.

Klooster en abdij800px-ruusbroec_miniatuur2
In Haarlem werden tijdens een opgraving in de jaren 1978-1979 in de zuidelijke kloostergang van het vroegere Dominicanerklooster –het huidige stadhuis- enkele skeletten aangetroffen. Naast de schedel van één van de skeletten werd een stilus aangetroffen. Of we hieruit mogen opmaken dat deze stilus als een grafgift is meegegeven aan zijn gebruiker is niet met zekerheid te zeggen. Bij de abdij van Egmond werd eveneens een stilus aangetroffen. De stilus is gemaakt van brons en voorzien van versiering in de vorm van een gestileerde slang. Deze stilus dateert uit de elfde eeuw.

Langdurig gebruik
Wasplankjes en styli werden over het algemeen tot in de vijftiende eeuw gebruikt. Daarna wordt het schrijven op papier meer algemeen en verdwijnen de wasplankjes en bijbehorende styli. Onder bepaalde omstandigheden werd echter nog lang gebruik gemaakt van deze schrijftechniek. Zo zijn enkele voorbeelden van langdurige gebruik bekend uit de zoutmijnen in Salesbury (tot 1812) en de vismarkt in Rouaan (tot 1919). In een vochtige omgeving waar papier en lei onbruikbaar zijn, was een wasplankje blijkbaar toch nog erg praktisch…

Een middeleeuwse kloostermop met pootjes

Posted on by

In deze rubriek wordt elke maand kort en krachtig een bijzonder, apart of juist heel gewoon opgegraven voorwerp belicht. Deze maand betreft het een middeleeuwse kloostermop.

Tijdens opgravingen worden regelmatig gebruiksvoorwerpenDSC00963 aangetroffen, die ons van alles vertellen over het dagelijks leven van weleer. Naast al deze aansprekende voorwerpen worden er soms ook heel gewone zaken opgegraven, zoals bouwmateriaal in de vorm van spijkers, stukjes vensterglas en bakstenen. Deze vondsten kunnen ons iets vertellen over de vroegere bebouwing, de materialen die men gebruikte en waar deze oorspronkelijk zijn gemaakt. Maar soms vertelt het bouwmateriaal ons nog net even wat meer, zoals de kloostermop met daarin de afdrukken van een klein hoefdier.

Gebouw van steen
0.90KLEV.1001De kloostermop –de vroege voorloper van de huidige baksteen- is afkomstig van het kasteel Huis ter Kleef in Haarlem en is tijdens het archeologisch onderzoek van de AWH in de periode 1990-1994 opgegraven. De kloostermop is gebruikt voor de bouw van het oudste deel van het kasteel, namelijk een middeleeuwse woontoren, uit de periode rond 1250. Het moet toen één van de weinige stenen gebouwen in de wijde omgeving zijn geweest en het zal ongetwijfeld indruk op de inwoners van het ontluikende stadje Haarlem hebben gemaakt. Wie de woontoren heeft gebouwd is helaas niet overgeleverd, maar het moet zeker een vermogend -en waarschijnlijk van adel- persoon zijn geweest. In de loop der eeuwen is de woontoren uitgebreid tot een heus kasteel, tot het in 1573 na het beleg van Haarlem door de Spanjaarden werd opgeblazen.

Blokken tufsteen
Wie de afmetingen van de kloostermop bekijkt, krijgt haast medelijden met de 0.90KLEV.0227middeleeuwse metselaars die de woontoren hebben gebouwd. Want met een lengte van 30 cm, een breedte van 15 cm en een dikte van 8 cm was de kloostermop aardig aan de maat. Deze afmetingen zijn gebaseerd op de blokken tufsteen die voor de ‘uitvinding’ van de kloostermop voor het bouwen van belangrijke gebouwen, zoals de vroege voorganger van de Grote of St. Bavokerk werden gebruikt. De kloostermoppen namen echter al snel in afmeting af. Vermoedelijk omdat kleinere vormen bakstenen niet alleen beter verwerkbaar waren op de bouwplaats, maar ook makkelijker waren om te hanteren tijdens het productieproces.

Droogproces
DSC00984Kloostermoppen en bakstenen werden gemaakt van klei. Nadat de klei in een mal tot een kloostermop was gevormd, werd deze samen met vele honderden anderen te drogen gelegd, voordat ze in een oven werden gebakken. Tijdens het droogproces kon het gebeuren dat de nog natte klei van de kloostermoppen werden belopen door dieren of mensen. Zo zijn er diverse kloostermoppen en bakstenen bekend met afdrukken van kindervoetjes en pootafdrukken van katten en honden. De verrassing van de opgravers was groot toen de kloostermop van Huis ter Kleef vol met afdrukken van kleine hoeven en glijsporen bleek te zitten. Het betreft een kleine hoefafdruk, mogelijk van een ree, geit of een schaap. De kloostermop is na het drogen gewoon gebakken en rond het jaar 1250 gebruikt bij de bouw van de woontoren.

Verhaal
Wie kon bevroeden dat deze kloostermop eerst eeuwen zat ingemetseld, daarna in 1573 met het kasteel de lucht in vloog en weer eeuwen later door enthousiaste amateurarcheologen in de grachtvulling werd aangetroffen. Kortom, deze ogenschijnlijk wat saaie kloostermop vertelt ons na ruim 750 jaar een fascinerend verhaal!

0.90KLEV.0375