Tagarchief: AWH

Aan de slag!

Posted on by

Eindelijk was het dan zover… Met veel plezier zijn we van de week gestart met de DSC07810uitwerking van de laatste keramiek uit de slotgracht van het kasteel Huis ter Kleef. Het betreft hier niet zomaar wat keramiek, maar het gaat om 47 kratten met enkele honderden kilo’s scherven uit de slotgracht naast de keukenvleugel. Naar verwachting zal er dus veel keukengerei in de vorm van kookpotten, bakpannen, kommen kunnen worden aangetroffen.

Puzzelen
Alle scherven keramiek worden netjes per vondstlaag en per keramieksoort uitgelegd, DSC07806waarna de verschillende scherven uitgebreid aan elkaar worden gepast. Na verloop van tijd ontstaan er zo complete en herkenbare voorwerpen uit de losse scherven. Deze voorwerpen worden zorgvuldig gelijmd, gefotografeerd en getekend. Alle voorwerpen en de resterende scherven worden vervolgens gedateerd.

Vragen
Om inzicht te krijgen in de handelsrelaties uit het verleden wordt waar mogelijk de productieplaats van de potten en pannen in kaart gebracht. Ook wordt de oorspronkelijke functie van de voorwerpen bepaald waardoor er een goed beeld ontstaat van de verschillende gebruiksfuncties. Samen met de vondstlocatie in de slotgracht geeft dit aan welke activiteiten, in welke periode, waar in het kasteel hebben plaatsgevonden. Met andere woorden, waar in welke periode werd gegeten, gekookt en geslapen. Ook kan aan de hand van de gedateerde keramiek worden vastgesteld in welke periode het kasteel is gebouDSC07834wd en wanneer en vleugels en torens zijn aangebouwd. Na afronding van het onderzoek worden de bevindingen in dik wetenschappelijk rapport en een fraai glossy publieksboek gepubliceerd.

Opgraving
De opgraving van het kasteel Huis ter Kleef heeft in de periode 1990-1994 plaatsgevonden. Na het eerste publieksboek ter gelegenheid van het 750-jarig bestaan van Haarlem en de bijbehorende tentoonstelling in het Archeologisch Museum Haarlem, is in 1996 gestart met de grootschalige uitwerking van het hele kasteelcomplex. Dit betreft zowel het kasteel, de omringende slotgracht als het bijbehorende voorhof met bijgebouwen. In de afgelopen jaren zijn vrijwel alle vondsten uit de slotgracht onderzocht, waaronder veel voorwerpen van metaal, bouwmateriaal, leer, bot, textiel en hout. Samen vormen ze een belangrijk onderdeel van het unieke verhaal over de bewoningsgeschiedenis van dit Haarlemse kasteel.

DSC07848

 

Laatste ronde Damstraat!

Posted on by

Wie de tentoonstelling ‘Handel en Wandel in de Damstraat: 600 jaar bedrijvigheid tussDSC04971en Spaarne en Markt’ nog wil zien moet snel zijn. De tentoonstelling is nog maar een kleine week te bekijken. Op 14 september valt het doek. Kortom, rep je komende dagen naar het Archeologisch Museum aan de Grote Markt, daal af en bekijk een van de meest spectaculaire opgravingen van de afgelopen decennia.

De tentoonstelling vertelt het verhaal over het ontstaan van de Damstraat in de 13e-eeuw en het gebruik van dit ‘zelfgemaakte’ stukje Haarlem in de zes eeuwen erna. Opgravingsvondsten, kaarten, foto’s, en historische objecten illustreren deze geschiedenis.

In vroeger tijden was het Spaarne veel breder dan nu. Het water kwam bijna tot aan wat nu het Klokhuisplein is. In de buitenbochten slijpt de rivier zijn loop steeds verder uit. Reden genoeg voor de jonge stad Haarlem, om een van die buitenbochten, dichtbij de markt en de Bavokerk, aan te plempen.

De eerste aanplemping moet al rond 1250 zijn geweest, de tweede vond plaats rond 1300. POSTER_handel en wandel_webDoor deze aanplempingen ontstond de Damstraat, die bij het Spaarne uitliep op het Slepershoofd. Daar stond al sinds de 14e eeuw een houten kraan, die de lading uit de aangemeerde boten op de kade hees. De Damstraat verbindt het Slepershoofd met de markt. Daar was ook een korenbeurs gevestigd.

In de Damstraat vond vanaf haar ontstaan in de middeleeuwen handel en nijverheid plaats. Aan de zuidzijde woonden ambachtslieden zoals bakkers, huikmakers, kraanwerkers en slepers. Aan de noordzijde verrezen grotere en fraaie gebouwen zoals het Fundatiehuis en het Waaggebouw en er waren verschillende herbergen. De huidige Waag is een laat 16e eeuws gebouw, waar tot 1915 goederen werden gewogen.

De tentoonstelling is samengesteld in samenwerking met de Archeologische Werkgroep Haarlem.

Een kannetje van gravin Jacoba!

Posted on by

In deze rubriek wordt elke maand kort en krachtig een bijzonder, apart of juist heel gewoon opgegraven voorwerp belicht. Deze maand betreft het een jacobakan.

Jacoba van BeierenHet leven van gravin Jacoba van Beieren (1401-1436) was tragisch, zowel privé als politiek. Ze trouwde vier keer, maar haar huwelijken waren gedoemd te mislukken. Ze werd gedwongen haar graafschappen af te staan aan de hertog van Bourgondië. Uiteindelijk werd Jacoba op het kasteel Teylingen in Sassenheim  gevangengezet, waar ze de laatste jaren van haar korte leven sleet. Tijdens werkzaamheden aan het kasteel in de zeventiende eeuw werden diverse slanke grijze kannetjes van steengoed gevonden. Sommige geschiedschrijvers dachten dat Jacoba haar tijd met pottenbakken heeft doorgebracht, maar dit is een fabeltje. Dit type kannetjes dateert uit circa 1375-1425, oftewel van voor de tijd dat Jacoba op kasteel Teylingen gevangen zat. Afgezien hiervan is het ook wat onwaarschijnlijk dat een voormalig gravin zich als gepassioneerd pottenbakster zou hebben ontpopt. Geheel onbewust hiervan zijn de gevonden kannetjes in de zeventiende eeuw hierdoor spontaan naar haar vernoemd.

Duitse kannen90 klev v 0669
De zogenaamde jacobakannetjes zijn afkomstig uit de Duitse stad Siegburg, nabij Keulen. Siegburg was toen één van de belangrijkste pottenbakkerscentra. In Siegburg werd vooral grijskleurig schenkgerei en drinkgerei gemaakt. De klei rond Siegburg bevatte nauwelijks ijzerdeeltjes, waardoor de voorwerpen licht grijs worden tijdens het bakken. Doordat de pottenbakkers de oventemperatuur wisten te verhogen ontstond er ook een zeer hard baksel, steengoed genaamd. Dit steengoed is zo hard dat het geen vocht opneemt en niet lekt. Ideaal voor drinkbekers, drinkschaaltjes en schenkkannen zoals de jakobakannetjes.

Exclusief spul
Alhoewel het steengoed uit Siegburg gretig aftrek vond in de steden en in wat mindere
mate op het platteland, lijken de jacobakannetjes daar wat minder gangbaar te zijn. Ze worden vreemd genoeg juist wel vaak gevonden bij kastelen. Zo ook bij kasteel Huis ter Kleef in Haarlem. Tijdens het archeologisch onderzoek van het kasteel zijn de jacobakannetjes massaal in de gracht aangetroffen. Vaak nog helemaal gaaf. Zijn het de tastbare restanten van een middeleeuws feestje? Het feit dat er zoveel kannetjes zijn gevonden, doet vermoeden dat ze na gebruik direct –leeg- in de gracht zijn gegooid.

Onderzoekverzamelfoto 1 jac.kannen
De scherven uit de gracht van Huis ter Kleef worden minutieus onderzocht en geven
langzaam hun geheimen prijs. Zo is de inhoud van de gracht goed dateerbaar en weten we welke handelscontacten er in die tijd met het buitenland waren. Daarnaast vertelt de plek waar de kannetjes in de gracht zijn gevonden iets over het gebruik van de naastgelegen kasteelruimten. Hierdoor krijgen we een goed beeld van de bewoningsgeschiedenis van het kasteel door de tijd heen. Kortom, scherven van jacobakannetjes brengen ons -naast geluk- veel informatie over de middeleeuwen in Haarlem!

Weer naar school!

Posted on by

Kijken, meten, tekenen, weer kijken en veel gummen. De afgelopen weken was het DSC04869muisstil in de werkruimte van de AWH. Onder toeziend ook van ‘tekendocent’ André Numan zwoegden de leden op hun tekeningen van diverse potten en pannen. Gedurende enkele lessen leerden zowel nieuwe als oudere leden zo de kneepjes van het vak. En dat viel niet mee! Naast de uitleg en begeleiding was het vooral veel oefenen geblazen. Met veel geduld – en af en toe wat gezucht en gezweet- werden de voorwerpen eerst nauwkeurig opgemeten en daarna op ruitjespapier één op één getekend. Na afloop kon men de potten en pannen wel dromen!

Bij opgravingen worden vaak veel voorwerpen van keramiek en glas gevonden. Na het DSC04900wassen, puzzelen en lijmen worden deze voorwerpen getekend en gefotografeerd. De tekeningen worden gebruikt bij de publicaties en catalogi. Alleen een aantal foto’s is helaas niet genoeg, want collega-archeologen willen graag een zo nauwkeurig mogelijk beeld van alle details en doorsnedes om hun eigen vondsten goed te kunnen vergelijken. Kortom, dankbaar (teken)werk!

Oeroude glaasjes

Posted on by

In deze rubriek wordt elke maand kort en krachtig een bijzonder, apart of juist heel gewoon opgegraven voorwerp belicht. Deze maand betreft het een middeleeuws glaasje.

Op de plek van het oude parkeerterreintje aan de Damstraat is in 2002 een zeer bijzondere vondst gedaan. Waar nu het Frans Halshotel staat is een beerput met veel afval uit de middeleeuwen aangetroffen. Behalve gewone gebruiksvoorwerpen als kookpotten en drinkkannen werden acht kleine drinkbekertjes van glas aangetroffen. De voorwerpen uit de beerput zijn allemaal uit de periode 1375-1425. De glazen bekertjes zijn niet alleen bijzonder vanwege het feit dat ze keurig ineen gestapeld zijn gevonden. Het is ook de grootste en oudste glasvondst van dergelijke glaasjes in Haarlem. Uniek!

0.02DAM.BP1.030Zeldzaam
De glaasjes zijn niet helemaal gaaf, maar na het nodige puzzelwerk konden er vijf glaasjes van transparant/kleurloos glas en drie glaasjes van donkergroen glas worden geteld. Enkele glaasjes zijn inmiddels gerestaureerd en aangevuld met een kunststof profiel. Zo wordt de vorm goed duidelijk. Glaswerk uit de middeleeuwen wordt maar zelden aangetroffen in Haarlem, vooral als het gaat om kleurloos glas.

Bobbeltjespatroon
De bekertjes van ontkleurd glas zijn in een mal met reliëf geblazen, waardoor het bobbeltjespatroon van de mal werd overgebracht op het bekertje. Dit  reliëf is uitgevoerd in een zogenaamd honingraatmotief. Elke ‘cel’ is nagenoeg zeshoekig van vorm. Ze zijn vertikaal in de mal aangebracht, tot een paar centimeter onder de liprand. De bodem is opgestoken nadat het glaasje uit de mal is genomen.  De hoogte van het afgebeelde bekertje is circa zes cm.

Herkomst
Vergelijkbare bekertjes zijn in diverse landen aangetroffen. Waar deze bekertjes werden vervaardigd is nog onzeker. Een mogelijke aanwijzing kan het  gebied Cadix in het zuiden van Frankrijk, waar ook veel van deze kleurloze bekertjes zijn gevonden.  De bekertjes van groen glas worden later besproken.

Huis ter Kleef
Saillant detail is tijdens het onderzoek  van de glasvondsten van de Damstraat ook de glasvondsten van de opgraving Huis ter Kleef  werden uitgelegd.  Uit de inhoud van latrinekoker AK van het kasteel Huis ter Kleef zijn ook enkele fragmenten van een ontkleurd bekerglaasje afkomstig!  Deze fragmenten zijn van een vergelijkbaar model als de bekertjes uit de Damstraat.

Tentoonstelling
Wie de glaasjes in het echt wil zien moet zeker het Archeologisch Museum Haarlem bezoeken. In het Archeologisch Museum Haarlem is momenteel de tentoonstelling ‘Handel en wandel in de Damstraat. 600 jaar bedrijvigheid tussen Spaarne en Markt’ te zien. De tentoonstelling is een mooi tweeluik, want naast bodemvondsten worden ook historische gegevens van panden, bedrijven en bewoners parallel door de Historische Vereniging Haerlem in de Hoofdwacht getoond.

Archeologisch Museum Haarlem

Excursie naar het “Huis van Hilde”

Posted on by

Het was een leuk, leerzaam en gezellig bezoek dat we brachten aan het archeologisch museum van de provincie Noord Holland. Gedurende de bijeenkomst hoorde je twee soorten verhalen:

DSC05276

“Weet je nog, toen we dat bij die opgraving……” , bij veel voorwerpen kwamen de verhalen van het verleden, toen er nog werd opgegraven., terug. En wat een geheugen! Bij de meeste voorwerpen wist men nog de exacte locatie (inclusief spoor- en vondstnummer!), het weer van die dag, enz. enz.        Er klinkt een heimwee door naar de goede oude tijd en men is trots dat ‘hun’ voorwerp er nu zo mooi bij ligt in dit aangename museum.

DSC05296 “he, dat lijkt wel op…., is dit hetzelfde als…?”. De vondsten van andere locaties en opgravingen prikkelen altijd de bestaande kennis. Elke eigen opgraving of uitwerking levert veel vragen op. Voorwerpen die onduidelijk zijn qua datering, gebruik of uiterlijk. De herkenning en ontdekking dat een overeenkomst voorwerp ergens anders ook gevonden is, waarbij sommige vragen worden beantwoordt, levert minstens zoveel voldoening op als de vondst tijdens het opgraven zelf. Weer een puzzelstukje dat op zijn plaats valt.

 

En zoals dat bij betrokken deskundigen gaat, is er ook commentaar op fouten in de tentoonstelling. Een vriendelijke jonge dame die vrijwilligster is, luistert aandachtig en schrijft alle aanbevelingen op. Wellicht dat ze verholpen zijn, als we een volgende keer hier zeker weer naar toe gaan.

DSC05309 DSC05304

 

Van grote hoogte!

Posted on by

In deze rubriek wordt elke maand kort en krachtig een bijzonder, apart of juist heel gewoon opgegraven voorwerp belicht. Deze maand betreft het een trotseerlood.

Tijdens de opgraving van het kasteel Huis ter Kleef in de jaren 1990-1994 is een bijzonder trotseerlood Huis ter Kleefloden plaatje in de gracht gevonden. Het betreft een trotseerlood. Dergelijke loden werden -en worden nog steeds- door loodgieters gebruikt bij het aanbrengen van lood op een dakconstructie. Het lood werd op het hout bevestigd doormiddel van een spijker. Om roesten tegen te gaan, werd over de spijker een trotseerlood aangebracht. De loden zijn meestal voorzien van de naam van de loodgieter en een jaartal. Dit uit een piëteit en herkenning bij latere werkzaamheden aan het betreffende dak. Op de dakconstructies van oudere gebouwen zijn de trotseerloden meestal nog terug te vinden.

Zwijnskop
Het trotseerlood van Huis ter Kleef is zeer bijzonder. Op het trotseerlood is een afgehakte zwijnskop met bloedstralen afgebeeld. Boven de afbeelding is de naam BREDER aangebracht. Een dergelijke afbeelding is ook bekend van de wapens van de familie Van Brederode, die het Huis ter Kleef in de periode 1492-circa 1573 bezat. Na het beleg van Haarlem is het kasteel door de Spanjaarden opgeblazen en is het trotseerlood in de gracht beland.

Uniek
Het trotseerlood van Huis ter Kleef is zeer bijzonder. Het is het enige bekende trosteerlood met het wapen van de familie Van Brederode. Ook is het -tot nu toe- het oudste trotseerlood dat Nederland is gevonden, en het draagt niet de naam van de loodgieter maar van de opdrachtgever. Kortom, een bijzonder stukje lood!

opgraving Huis ter Kleef

Opening tentoonstelling opgraving Damstraat

Posted on by

DSC04971 In het Archeologisch Museum Haarlem is op 30 april de tentoonstelling ‘Handel en wandel in de Damstraat. 600 jaar bedrijvigheid tussen Spaarne en Markt’ geopend. De tentoonstelling is een mooi tweeluik, want naast bodemvondsten worden ook historische gegevens van panden, bedrijven en bewoners parallel door de Historische Vereniging Haerlem in de Hoofdwacht getoond.

Opgraving
De Damstraat werd in 2002 door medewerkers van de Archeologische Dienst Haarlem en de Archeologische Werkgroep Haarlem onderzocht. Onder uiterst moeilijke omstandigheden –ernstige bodemverontreiniging en bouwwerkzaamheden- werd in een van de oudste delen van Haarlem gegraven. Op de locatie van het huidige Frans Halshotel werden diverse sporen uit het verre verleden aan he licht gebracht, waaronder de loop van de Beek. Daarnaast werden diverse aanplempingslagen, beerputtenen afvalkuilen uit de middeleeuwen blootgelegd. Naast grote hoeveelheden kookpotten en kannen werden in een beerput enkele unieke middeleeuwse drinkglaasjes uit circa 1400 geborgen. Uniek voor Haarlem. Ook de grote hoeveelheid overgeleverde voorwerpen van hout is bijzonder.

DSC04982Archeologisch Museum
Dankzij het archeologisch onderzoek en de uitwerking van de vondsten is er nu meer inzicht in de ontstaansgeschiedenis van dit kenmerkende stukje Haarlem. Stadsarcheoloog Anja van Zalinge vertelde enthousiast over de unieke samenwerking tussen de betrokken partijen en spraak haar waardering uit over het resultaat. Namens de Archeologische Werkgroep Haarlem gaf André Numan, één van de betrokken onderzoekers, een toelichting op het archeologisch onderzoek, de vondsten en de tentoonstelling.


Hoofdwacht
Na de opening in het Archeologisch Museum Haarlem verhuisde het gezelschap naar ‘de Hoofdwacht’ aan de overkant van de Grote Markt. Hans Felius van de Historische Werkgroep van de Historische Vereniging Haarlem vertelde over het unieke project en de DSC04989samenwerking met de archeologische collega’s. Henk Vijn onthaalde de aanwezigen enthousiast over de verdwenen Kraan aan het Spaarne. Aansluitend werd de tentoonstelling ‘Wonen en werken tussen Spaarne en Markt, circa 1300-1900’ door voorzitter Frans Willem Lantink geopend.

Samenwerking
De samenwerking tussen beide verenigingen heeft het project Damstraat grote meerwaarde gegeven. Niet alleen bleek de som groter dan de afzonderlijke delen, ook het contact en het delen van kennis is als zeer inspirerend ervaren. De samenwerking wordt wat de Archeologische Werkgroep Haarlem betreft dan ook graag voortgezet.

Openingstijden
De tentoonstelling is van 1 mei tot en met 30 augustus 2015 te zien. Zie voor meer informatie en openingstijden:

http://www.archeologischmuseumhaarlem.nl
http://www.haerlem.nl

DSC04984

Een soort “ringetje”

Posted on by

Enkele maanden geleden vonden we een “ringetje”. Het leek van hout te zijn of van bot of van wat eigenlijk? We kwamen er niet uit. Afgelopen zaterdag ging een lid van de werkgroep naar een bijeenkomst van de deskundigheidsbevorderingscommissie van de AWN. Er waren lezingen over bottenonderzoek, houtconservering, archeobotanie en wat munten je nu eigenlijk wel -en vooral ook niet- vertellen, als je ze vindt bij een opgraving. Prikkelend en leerzaam.

NaamloosDaarna volgenden diverse workshop om dieper op een materiaalsoort in te gaan. Zoals metaal, glas, aardewerk of zaden. Bij de workshop over het laatste zochten we in gezeefd materiaal uit Rijnsburg naar zaden en vonden we ook een zelfde soort “ringetje”. Een expert kon ons vertellen dat een verhard stukje kraakbeen uit de hals van een vogel was. Bij het afhakken van de vogelkop is het dus ooit door het keukenpersoneel in een beerput of gracht gegooid. En op die manier kunnen wij nu achterhalen wat men vroeger gegeten heeft.

Jaarvergadering en lezing opgraving Bavo

Posted on by

Deze week kwamen de amateurarcheologen uit de regio Kennemerland bijeen voor de jaarlijkse ledenvergadering. De vergadering werd gehou???????????????????????????????den op een wel heel toepasselijke locatie, het Archeologisch Museum Haarlem. Naast het algemene bestuurlijke en financiële deel presenteerden de werkgroepen uit Haarlem, Velsen en Beverwijk-Heemskerk hun activiteiten en ervaringen over 2014. Bij de werkgroep Haarlem stond vooral de nieuwe werkruimte en de lopende projecten Damstraat, Grote Markt 16 centraal.

??????????????????????????????? Na de pauze gaf André Numan een lezing over de recente opgravingen in de Bavo. De resultaten van de eerste campagne in 2014 werden daarbij gekoppeld aan de bevindingen van begin 2015. Van de dertiende eeuwse tufstenen Bavo is door de opgravingen inmiddels veel bekend, zoals de dikte en diepte van de muren, de breedte van het gebouw en de vorm van de koorsluiting, maar er zijn nog steeds prangende vragen om te beantwoorden. Op het archeologisch verlanglijstje staat bijvoorbeeld de toren van de kerk. Mogelijk dat daar in 2016 naar gekeken kan worden…

DSC03843